Toen Rusland Oekraïne binnenviel, gebeurde er iets compleet nieuws in de Europese landen: er werden tijdelijke veiligheidsrichtlijnen ingevoerd. “Er was een kans om uit te zoeken hoe deze richtlijn in de praktijk werkt”, zegt onderzoeker Martin Blackman van de Inland University of Applied Sciences.
Blackman en zijn zeskoppige team, waaronder vier Oekraïners, interviewden veertig Oekraïense vluchtelingen en kregen negenhonderd reacties op een enquête. De conclusies van hun uitgebreide onderzoek zijn vandaag gepubliceerd.
En wat blijkt: het gaat niet (meer) goed met de Oekraïners in Nederland. Ze zijn ontevreden over hun woonruimte (die vaak niet geschikt is voor een gezin), hun kansen op werk en de toegang tot zorg en taallessen.
“Aanvankelijk waren de Oekraïners vooral blij dat ze een rustige en veilige plek hadden waar ze op adem konden komen, een plek waar ze geen explosies hoorden en niet bang hoefden te zijn om te gaan slapen”, aldus Blakeman. Eenmaal geland komen de volgende stappen: werk vinden, een bankrekening openen en beslissen of ze hun kinderen Oekraïens of Nederlands willen leren.
Wat zijn tijdelijke veiligheidsrichtlijnen?
Volgens de Richtlijn Tijdelijke Bescherming hebben Oekraïners tijdelijke rechten op opvang, medische zorg, onderwijs en werk in alle EU-landen. Dit onderscheidt hen van andere vluchtelingen, die via een asielprocedure te horen krijgen of ze mogen blijven.
Ook onzekerheid tussen werkgevers en gemeenten
Bij die zoektocht kwamen deze Oekraïners feitelijk in een soort niemandsland terecht, meent Blackman. Dit komt vooral door bijzondere richtlijnen die op 4 maart 2025 aflopen. Het is nog niet duidelijk wat er verder gaat gebeuren. Is het veilig genoeg om terug te gaan naar Oekraïne? Of moeten Oekraïense vluchtelingen hier asiel aanvragen?
Oekraïners doen dit al veel, ontdekten de onderzoekers. “Ze voelen zich onveilig en kunnen geen volgende stappen zetten.”
Dit gebrek aan transparantie dwingt gemeenten en werkgevers ook tot terughoudendheid. De vraag is hoe effectief het is om te investeren in taallessen, trainingen en betere huisvesting als niet duidelijk is hoe lang Oekraïense vluchtelingen willen blijven.
Oekraïners wonen in verschillende opvangcentra van gemeenten, zoals een voormalig klooster hier in Roermond.
Foto: ANP
Leer Nederlands om meer te krijgen
Sommige Oekraïners nemen het tot op zekere hoogte op, zei Blackman. Maar een ander deel wil ook meedoen in de samenleving.
Uit onderzoek blijkt dat Oekraïners Nederlands willen leren, maar vastlopen. Zelfs als er voldoende beroepslessen beschikbaar zijn, kunnen Oekraïners – bijvoorbeeld omdat ze fulltime werken – het niet altijd aan. Bovendien hebben veel van deze werknemers een baan waarbij ze weinig kennis hebben van de Nederlandse taal.
Steeds meer Oekraïners komen tot de conclusie dat ze Nederlands moeten leren als ze willen floreren. Dat merkten de Oekraïense collega’s van Blackman ook. “Maar er zijn ook Oekraïners die zeggen: mijn toekomst hangt af van de plannen van Nederland. Waarom zou ik nu investeren?”
Sun Oving is binnenlands correspondent voor NU.nl
de waarheid Volgt de belangrijkste binnenlandse thema’s voor NU.nl, zoals zorg en onderdak.
De overheid zou met een langetermijnplan moeten komen
Blackman is van mening dat de vraagstukken die zich voordoen in onderzoek feitelijk een spiegel voorhouden aan de samenleving. “Deze worden door veel Nederlanders onderkend: toegang tot betaalbare huurwoningen, voldoende betaalbare kinderopvang, toegang tot bepaalde medische zorg, financiële zorgen.”
De onderzoekers doen geen aanbevelingen voor de samenleving als geheel, maar trekken wel een aantal conclusies voor Oekraïense vluchtelingen. De belangrijkste daarvan: geef meer aandacht aan kwetsbare Oekraïners, investeer in voorzieningen die bijdragen aan het geestelijk welzijn en zorg voor een langetermijnvisie. De volgende oproep komt onder meer overeen met Adviesraad voor immigratie Hij stelde ook meerdere malen voor.
Blackman zei dat een dergelijk langetermijnplan Oekraïners anders moet behandelen dan andere vluchtelingen. Sommige Oekraïners willen, net als veel andere vluchtelingen, terug. Het plan moet zich dus richten op de mogelijkheden voor Oekraïners om deel te nemen, maar niet noodzakelijkerwijs op integratie.
Als dit niet gebeurt, zal de opvang van Oekraïners vooral gericht blijven op veiligheid. Vluchtelingen kunnen niet echt in hun levensonderhoud voorzien en wurmen zich in gemeentelijke opvangcentra.
