Een paar keer per week krijgen we op NU.nl een persbericht over een nieuw stemhulpmiddel dat werkt met AI. door Open verkiezing Bijvoorbeeld een website waarbij je drie partijen kiest en hen stellingen voorlegt over zaken die jij belangrijk vindt. of van whatsbot, een chatbot voor WhatsApp waarmee je kunt chatten alsof je met een vriend praat die alle feestprogramma’s uit zijn hoofd kent. Nu zijn het er een aantal.
Het is niet verwonderlijk dat er zoveel van dit soort chatbots worden ontwikkeld als je bedenkt dat kunstmatige intelligentie bij uitstek geschikt is voor het verwerken van grote stapels gegevens. Zoals verkiezingsprogramma’s, die vaak tientallen pagina’s dik zijn. “Ik ken niemand die al deze programma’s leest”, zegt AI-expert Remy Gilling van AI.nl. “Het maakt het een stukje makkelijker om te checken welke teams staan voor wat voor jou belangrijk is.”
Met de komst van ChatGPT is bijvoorbeeld duidelijk geworden dat AI deze informatie in eenvoudige bewoordingen kan uitleggen of bondig kan samenvatten. “De technologie is heel interessant”, zegt Martin Rosema, politicoloog aan de Universiteit Twente. “Dit zou een mooie toepassing kunnen zijn als de AI-teksten dicht bij de inhoud van de programma’s staan.”
Rosema noemde de mogelijkheid om een politieke tekst in eenvoudige taal samen te vatten een prachtige toevoeging. “Op die manier kun je een breder publiek bereiken”, zegt hij. “Omdat niet iedereen de taalvaardigheid heeft om het partijprogramma te lezen en te begrijpen.”
Andere AI-tools, bijv stemchat, werkt ook in andere talen. Bijvoorbeeld in het Fries, Limburgs, Duits, Marokkaans of Turks. Een oplossing voor wie in Nederland mag stemmen, maar de taal niet spreekt.
Het klinkt allemaal veelbelovend, maar de modellen werken nog niet helemaal. Kiesbot meldt bijvoorbeeld dat Forum voor Democratie en JA21 in hun verkiezingsprogramma’s pleiten voor het tribunaal voor politici. Maar geen van de partijen heeft dit vermeld. En OpenVerkiezingen zegt dat de VVD en D66 niets schrijven over het vuurwerkverbod, hoewel ze het wel vermelden.
De meeste AI-toepassingen dekken zichzelf af met verantwoording op hun website. OpenElections waarschuwt bijvoorbeeld voor onverwacht gedrag. “Check altijd goed of de gevonden en geselecteerde passage bij jouw stelling past en of het antwoord redelijk lijkt.” Ook Stemchat geeft aan dat dit niet altijd helemaal klopt.
Rojama gelooft dat fouten kunnen gebeuren. “Zelfs een party-operator kan het mis hebben”, zegt hij. Wat het lastig maakt is dat onduidelijk is hoeveel ruis er in het systeem zit en hoe vaak er fouten optreden. “Dat is de keerzijde. En daarom zou ik nooit iemand aanraden deze instrumenten als basis voor het stemmen te gebruiken.”
Op dit moment zijn dit soort AI-stemhulpmiddelen vooral bedoeld voor mensen met een grote interesse in politiek en AI, denkt Rosema. Toch is het meer werk dan het voltooien van een stemweezer. “De gemiddelde kiezer zal die moeite niet willen doen”, aldus de politicoloog “Maar er zal een groep kiezers zijn, en niet een hele grote, die dieper wil gaan zonder alle programma’s te hoeven doorlopen.”
Ook is niet altijd bekend welk taalmodel achter de chatbots zit en uit welke data de AI put. Dit maakt het moeilijk om te controleren hoe de computer tot zijn antwoord komt. Ook is het soms onduidelijk wie de makers zijn (en welke belangen zij hebben).
En dan ligt electorale manipulatie op de loer, waarschuwt Gilling. “Stel dat je een zeer rechts-conservatief taalgebruik modelleert en daar reclame voor maakt op sociale media”, aldus de AI-expert. Op deze manier kunnen veel mensen worden bereikt die misschien niet weten hoe ze een chatbot moeten opzetten. “Let goed op wie de afzender is, wie de ontwikkelaar is en wees je ervan bewust dat een taalmodel fouten kan maken.”
Volgens Rozma kun je het beste gebruik maken van bekende stemhulpmiddelen. “Het is beter om er meer dan één te doen. Omdat ze allemaal een beetje anders werken D. Voxkrant Om te zien of politieke partijen hun beloften van de vorige keer zijn nagekomen. En Stemweiser ziet plannen voor de toekomst. Focus bovendien niet blindelings op het topteam. Kijk goed welke uitspraken je het meest waardeert, dan kan er een tweede of derde partij opduiken.”
